Yesterday was the 6th anniversary of the Iraqi Kurdistan independence referendum, although the majority of the participants in this referendum voted for the independence of Iraqi Kurdistan, but due to pressure, the authorities of the Iraqi Kurdistan Regional Government suspended the results of the referendum.
In the last six years, the weight of the Iraqi Kurdistan region in the equations of Iraq and other regions has decreased. If previously the issue of disputed areas and national demands was at the top of the conflicts between Erbil and Baghdad, but now the biggest demand of Delut region from the federal government of Iraq is to provide the salaries of government employees.
To analyze what happened in the referendum and the years after, and whether the referendum was a political achievement or a heavy failure, I had a conversation with two Kurdish political activists. These two political activists were and are opponents and supporters of the referendum.

Mashkhal Kolosi, one of the supporters of the referendum, believes that the referendum is a historical fact regardless of its results, because thousands of years later, the Kurds clearly and openly declared that they want independence and the formation of a Kurdish state.
He predicts that new events are coming and the star of luck for the Kurds will shine once again in Iraq, and he considers the insistence of the United States and its allies to unite the Peshmerga forces of PUK and KDP as a reason for these geopolitical developments.
In contrast, Ebrahim Abbas, who was a member of the “No to Referendum” movement in 2017, declared that the referendum was a big failure and destroyed the dream of forming a Kurdish government.
He also said that the referendum was not for the national interests of the Kurds, but for the interests of a ruling party and family (KDP and Barzanis).

ریفراندۆم دەستکەوتی مێژوویی بوو یان شکستی گەورە و سوتاندنی کارتی سەربەخۆیی؟

SNN        

شەش ساڵ بەسەر ریفراندۆمی باشووری کوردستان بۆ سەربەخۆیی تێپەڕدەبێت، هەروەک چۆن ئەوسا شەقامی کوردی کردە دووبەرە، ئێستاش دوو روانگەی دژ بەیەک لەو هەنگاوە دەڕوانن، بەرەیەک بە دەستکەوتێکی مێژوویی ناوی دەبەن و بەرامبەرەکەشیان بە شکستێکی گەورە و سووتاندنی کارتی ریفراندۆم و لەباربردنی خەونی رزگاری و سەربەخۆیی نەتەوەیەک.

رۆژی 25ی ئەیلولی 2017سەرباری هۆشداری وڵاتانی ناوچەیی و لایەنە نێودەوڵەتیەکان ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە باشووری کوردستان بەرێوەچوو، گەرچی لە بانگەشەی ریفراندۆم “حیساب بۆ نەکردن” بۆ ئەو هۆشدارییانە بووە بەشێک لە کەمپینەکە، بەڵام هەرزوو تکا و رجا “بۆ دانەخستنی دەرگای گفتوگۆ” ئاراستەی بەغدا کرا و پاش ماوەیەکی کورتیش لە نیوەشەوێکدا ئەنجامەکەی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە “سڕ” کرا.

هەر کردار، هەنگاو و رەفتارێکی سیاسی، بە دەستکەوت و ئەنجامەکانی دەپێورێت، دوای شەش ساڵ ئەگەر ریفراندۆم بخرێتە تەرازووەوە و پێوانی بۆبکرێت، ئاخۆ دەستکەوتەکانی زیاتر بوون یان زیانەکانی، تا چەند ئۆباڵی رووداوەکانی دوای ریفراندۆم و لەدەستدانی رووبەرێکی فراوانی خاکی باشووری کوردستان لە ئەستۆی ئەوانەیە کە بێ گوێدان بە هۆشداری و ئامۆژگارییەکان سووربوون لەسەر بەڕێوەبەردنی ئەو گشتپرسییە؟ ئایا کارتی ریفراندۆم بە تەواوەتی سووتاوە، یاخود دەکرێت جاڕێکی دیکە پەنای بۆ ببرێتەوە؟ ئایا ئەگەر ریفراندۆمیش نەبوایە باری هەرێم بەرامبەر بە بەغدا بە رادەی ئێستا لار دەبوو، کە لە داخوازی خاک و مافی چارەنوسەوە دابەزێت بۆ ئاستی مووچە و بودجە؟

بۆ تاوتوێ کردنی ئەو بابەتە، لەگەڵ دوو کەس کە هەڵگری دوو روانگەی جیاوازن بەرامبەر بە ریفراندۆم گفتوگۆمان کردووە.

مەشخەڵ کەوڵۆسی نوسەر و توێژەر کە ئەوسا و ئێستاش لایەنگری سەرسەختی ریفراندۆمە و ئیبراهیم عەباس چالاکوان و نوسەر کە لە کاتی ریفراندۆمدا یەکێک بوو کە هەڵسوڕاوانی جوڵانەوەی “نەخێر لەئێستادا”.

سەبارەت بەوەی ریفراندۆم دەستکەوتی زیاتر بوو یان زیان مەشخەڵ کەوڵۆسی لەم گفتوگۆ تایبەتەی SNNدا وتی: ” ئەم بابەتە دوو رووی هەیە، روویەکیان پەیوەستە بە دەستکەوتی هەنوکەییەوە هەیە، ئەوەش پەیوەندی بە دۆخی نێودەوڵەتیەوە هەیە، پەیوەندی بە دۆخی عێراق و هەرێمی کورستان و شعوری خودی کوردەوە هەیە. ریفراندۆم تەنیا پەیوەندی بە دۆخی هەنوکەیی و ئەم چرکەساتەوە، نییە، بەڵکو پەیوەندی بە نەتەوەیەکەوە هەیە کە دوو هەزار ساڵە ژێر دەستەیە و ئەو نەتەوەیە لە چرکەساتێکدا باسی سەربەخۆیی خۆی دەکات، ئەمە لە دەرەوەی لێکدانەوەکانی داگیرکەرانە”.

“ریفراندۆم دەستکەوتە”

باسی لەوەشکرد: “ئێمە نابێت تەنیا سەرنجی ئەوە بدەین کە ئایا لێکەوتەی هەنوکەیی هەبێت، نابێت وایدابنێین کە ریفراندۆم لە چرکەساتێکدا کراوە و رۆیشتووە و کۆمەڵێک بارودۆخی بەدوادا هاتووە، بەڵام داگیرکەران بەو جۆرە سەیری ناکەن، ئەوان بەو جۆرە سەیری دەکەن، ئەوان بە چاوی ئەو وشیاریە سەیری دەکەین، کە چییە وا لە گەلێکی بندەست دەکات لە چرکەساتێکدا درک بە مافەکەی خۆی بکات، کە مافی ئەوەی هەیە دەوڵەتی هەبێت، چۆن کورد توانیویەتی و درکی بەوەکردووە و وریابووەتەوە لەوەی کە بزانێت مافی خۆی چییە”.

جەختیشی کردەوە: “ئێمە کاتێک دەڵێن ریفراندۆم دەستکەوتە، بەو واتایە دێت کە کورد لە دوای دوو هەزار ساڵ ژێردەستەیی لە چرکەساتێکدا دێتە پێشەوە دەڵێت دەوڵەتم دەوێت. ئەمە جیاوازیەکی جومگەییە”.

هەرچی ئیبراهیم عەباسە کە وەک سەردەمی ریفراندۆم دژیەتی دەڵێت: ” هەموو ئەوەی دەوترێت دەستکەوتی ریفراندۆم بە بادانی خەباتی سەد ساڵەی گەلی کورد بووە، دەرهێنانی کارتێکی بەهێز بووە لە دەست کورد، کارتێک بۆ رزگاری لە دەست کورد دەرهێنرا بۆ رێفراندۆمێک کە ئەنجامەکەی لە سەرەتاوە دیاربوو.

“ریفراندۆم بە بادانی خەباتی سەد ساڵەی گەلی کورد بووە”

باسی لەوەشکرد، کە “سەرکردەکانیش باجی ریفراندۆمیان دا، مەسعود بارزانی کورسیەکەی لەدەستدا بە هۆی ریفراندۆمەوە، خەڵکیش و حزبەکانیش زیانیان بەرکەوت، بەتایبەتی خەڵکی ناوچە دابڕێنراوەکان، هیچ قازانجێکی نەبووە و هەمووی لەسەر زەرەر بووە”.

ئیبراهیم عەباس ریفراندۆم بە کارتی بەهێز ناودەبات، بەڵام کەی کاتی گونجاو دەبوو یان دەبێت کە ئەو کارتە بەکاربهێنرێت، یان بەکاربهێنرێتەوە؟ ئەو چالاکوانەی جوڵانەوەی ئەوکاتی “نەخێر لەئێستادا” بۆ ریفراندۆم بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەکەی دایەوە: ” ئەو کاتە دەبوایە بەکاربهێنرایە کە کۆدەنگی نیشتمانی هەبوو، بەڵام لەکاتی ریفراندۆمدا گۆڕان وەک هێزێکی سەرەکی ناو حکومەت دوورخرابووە، کۆمەڵی ئیسلامی ئەو کات دوور کەوتبووەوە و کۆدەنگی بوونی نەبوو”.

وتیشی: “ئەوەی کرا پەرچەکردارێک بوو کە حکومڕانانی بەغدا بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان و پارتی دەیانکرد، ریفراندۆم وەک پرۆسەیەک لە دوای رووخانی بەعسەوە لەلایەن سەرکردەکانی کوردەوە لەگەڵ ئەمریکیەکاندا باس کراوە و ساڵی 2005 ریفراندۆمێکی نافەرمی کرا کە لەسەدا 98ی خەڵک بە بەڵێ دەنگی پێدا. بەڵام ساڵی 2017 دوای نەخۆشکەوتنی مام جەلال و کاک نەوشیروان و لاوازبوونی گۆڕان بەهۆی چوونە ناوحکومەتەوە، هەروەها لەو دۆخەدا جیا لەوەش بەهۆی بوونی گرێبەستی 50 ساڵە نەوت لەگەڵ تورکیا  هەبوو، بێمنەتیەکی گەورە بەرامبەر بە بەغدا نوێندرا و دەیاوت کە ئێمە کۆنفیدڕاڵی دروست دەکەین لەگەڵ تورکیا بۆیە کارتی نیشتمانی ریفراندۆم بە فیرۆدرا، بەراستی حەیفبوو کە ئەم کارتە نیشتمانیە بە بەلاش بسوتێندرێت. قسەیەکی ئەمریکیەکان هەبوو کە لەگەرمەی بانگەشەکانی ریفراندۆم بە مەسعود بارزانی و سەرکردەکانی دیکەیان دەوت “ریفراندۆم کارتێکە تائەو کاتەی بەکارت نەهێناوە، بەڵام کە بە کارت هێنا هیچ بەهایەکی نامێنێت”.

زۆر جار باس لەوەدەکرێت کە ئەگەر ریفراندۆم نەبوایە رووداوەکانی شەش ساڵی رابردوو لەوانە گەڕانەوەی سوپای عێراق و کۆنترۆڵکردنەوەی ناوچە دابراوەکان بەو جۆرە رووینەدەدا، یاخود باری هەرێم بەرامبەر بە بەغدا بەو رادەیە لار و ناهاوسەنگ نەدەبوو، سەبارەت بەوە مەشخەڵ کەوڵۆسی وتی: “عێراق پێش ئەوەش خواستی ئەوەی هەبووە کە تا ئاستی سفر هەرێمی کوردستان بچووک بکاتەوە، خۆی لە بنەڕەتدا بڕیاری ئەوەی هەبووە. ئێمە لە کاتێکدا دوو تیپی وەرزشی کە یاری دەکات و ئەگەر یەکیان لاواز بوو دەبێت ئەوەیتریان گۆڵی خۆی تۆمار بکات، کاتێک ئەوان لاوازبوون ئێمە خاڵی خۆمان تۆمار کردووە، کە ئەوانیش بەهێز دەبنەوە کاردەکەن لەسەر ئەوەی ئێمە بخنکێنن.

“ئەسڵەن من پێم سەیرە کە کورد ئەقڵی بەوە شکاوە لە رێی دیموکراسیەوە داوای مافەکانی بکات”

وتیشی: “پەیوەندی عێراق لەگەڵ ئێمە پەیوەندی هاوڵاتیبوون و هاوسەنگ نییە، دەوڵەتی شکاندنی ئێسکەکانی یەکترە، هەر چرکەیەک کە روانیبێتمان هەناسە بدەین ئیشی خۆمان کردووە، لە راپەڕینیشدا ئەگەر بوەستاینایە بۆ مانگێکی دیکە، بە دڵنیاییەوە نەماندەتوانی، چونکە هەر ئەو کات حئکومەتی سەدام راپەڕینی لە باشووری عێراق سەرکوت کرد. بۆیە ئێمە لە بۆسەداین کەی عێراق لاوازبوو خاڵی خۆمان تۆمار بکەین، ئیتر ئەمە خاڵێکی سیاسیە، یان بۆ مێژووە یان ئابووریە، وەک چۆن دوای 2003 خەڵکێکی زۆر لە سەر بودجە دامەزراند ئەو کاتە ئەوە زەربەیەک بووە کە ئابووری عێراق”.

ئاماژەی بەوەشکرد، “لە رووی مێژووییەوە ئەوەیە کە کورد دەیەوێت دەوڵەتی هەبێت هەموو وڵاتان خۆیان دەخەڵەتێنن، چونکە دەزانن بژاردەی یەکەمی کورد ئەوەیە دەوڵەتی هەبێت نەک عێراقیی بێت”.

ئەو نوسەرە لایەنگرەی ریفراندۆم جەختیشی کردەوە: “هەموو دنیا دەزانن، کە کورد بە زۆر لە عێراقدایە، ئەگەر بڕیارە دەستور حەکەم بێت خۆ دەستور دەڵێت یەکبوونمان دڵخوازانە و ئارەزومەندانیە، کوردیش بە ریفراندۆم شێوازێکی دیموکراتیانەی پەیڕەو کردووە، بەڵام بۆچی بە تانک رووبەڕووی دەبنەوە”.

وتیشی: “ریفراندۆم چییە؟ داواکارییەکی دیموکراتیە، ئەسڵەن من پێم سەیرە کە کورد ئەقڵی بەوە شکاوە لە رێی دیموکراسیەوە داوای مافەکانی بکات، بۆیە ئەگەر لە هەر لایەک و جومگەیەکەوە سەیری بکەیت کورد بە هۆی ریفراندۆمەوە براوەیە، ئەگەر بەو جۆرەش سەیری بکەین کە ریفراندۆم تاقیکردنەوەیە بۆ ئەقڵی عێراق و ئێران و تورکیا و سوریا هێشتا کورد براوەیە چونکە بۆمان دەرکەوتووە، دوژمنەکانمان ئەو دواکەوتووەن کە ئامادەن هەڕەشەی جینۆسایدت لێبکەن لەبەرامبەر مافێکی دیموکراتیکدا، ئەگەر ریفراندۆم نەبوایە چۆن بمانزانیبایە کە تورکیا ئەو دەسەڵاتە دواکەوتووەیە کە ئامادەیە بەهۆی ریفراندۆمەوە و بە هەڕەشەی داخستنی سنوورەکان و ئەوەی کورد لە برسا بمرن، هەڕەشەی جینۆساید لە گەلێکی شەش ملیۆن کەسی بکات”، “بەم واتایە براوەین کە زانیومانە دوژمنەکانمان کێن و ئامادەن ئێسقانەانی کورد بشکێنن”.

“مەسعود بارزانی بیزانیایە شەڕ روودەدا، ریفراندۆمی نەدەکرد”

هەر لەوەڵامی ئەو پرسیارەدا ئیبراهیم عەباس وتی، ” ئەو ناوچانە کە لە ٢٠١٥ و لەکاتی شەڕی داعشەوە بە تەواوەتی کەوتنە ژێر دەستی کورد، دەبوایە هەر بە هاوبەشی بەڕێوەببرانایە و ئەمریکا و هاوپەیمانانیش نەیاندەویست بەتەنیا لە ژێر دەستی هەرێم و مەسعود بارزانیدا بن، ئەگەر ریفراندۆم نەکرایە، ئەگەری شەڕ زۆر دووردەبوو، هەر وەک خودی مەسعود بارزانی سەرکی پارتی و سەرۆکی ئەو کاتی هەرێمیش بە ئەگەرێکی دووری دەزانی شەڕ روونادات، هەم لە بانگەشەی ریفراندۆمدا باسی ئەمەی دەکرد، هەمیش ١٥ی ئۆکتۆبەریش کە فوئاد مەعسوم سەرۆککۆماری ئەو کات کۆیکردنەوە، بارزانی پێیوابوو شەڕ روونادات، بەڵام ئەگەر بیزانیایە شەڕ روودەدات و ئەمریکا  و ئێرانیش و تورکیاش پشتی حکومەتی عێراق دەگرن، هەنگاوی ریفراندۆمی نەدەنا، چونکە پێیوابوو هەلومەرجی شەڕ کۆتاییهاتووە، بەڵام دواجار شەڕیش روویدا و بە شەڕیش ئەو ناوچانەیان کۆنتڕۆڵکردەوە”.

هەرچی مەشخەڵ کەوڵۆسیە لە درێژەی وەڵامکەیدا بۆ ئەو پرسیارە و ئەوەی کە ئایا ئەگەر ریفراندۆم نەکرایە هیچ گەرنتیەک هەبوو کە عێراق کەرکوک نەگرێت؟ وتی: “ئێمە لە قازانج زەرەرمان کردووە، بەڵام ئەگەر ریفراندۆمیش نەکرایە و کەرکوک بگیرایە، ئێمە لە دەستمایە زەرەرمان دەکرد، چونکە لەکاتێکدا کە خۆمان دەسەڵاتمان هەبووە لە کەرکوک و ستەمی داگیرکەری لەسەر نەبووە راپرسیمان کردووە و کورد و نەتەوەکانی دیکەش داوای دەوڵەتی کوردییان کردووە، ئێ کە تانک هێنراوەتە بەردەم ماڵەکەی ناوێرێت داوای دەوڵەت بکات”.

“کەس دەسەڵاتی ئەوەی نییە ریفراندۆم سڕ بکات”

سەبارەت بەوەشی کە ئایا دوای سڕکردنی ئەنجامەکانی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە، کارتی ریفراندۆم لە دەست کورددا سوتاوە، مەشخەڵ کەوڵۆسی وتی: “کەس دەسەڵاتی ئەوەی نییە ریفراندۆم سڕ بکات، ئەگەر بڕیار بەدەست من بوایە، دەبوایە ریفراندۆمێک دیکە بکرایە بۆ ئەوەی ئایا ریفراندۆمەکەی 25-9-2017 سڕ بکرێت یان کارا بکرێت. ئەگەر لە راوێژکارانی حکومەت بپرسرێت چۆن ئەوەکرا، لە رووی یاساییەوە شەرعیەتێک نییە بۆ سڕکردنی ریفراندۆم، عێراقیەکانیش دەزانن کەس دەسەڵاتی نییە ئەو ریفراندۆمە سڕبکات، ئەمە خۆخەڵەتاندنە، ئەوەی حکومەتی هەرێم کرد، مانۆرێکی دیپلۆماسی بوو، بۆیە پرسیارەکە بۆ عێراقە کە مادام دەزانێت رەوایەتی و شەرعیەت بۆ گەلە، چۆن قایل بووە بەوەی خۆی بخەڵەتێنێت کە ریفراندۆم سڕ کراوە. جۆن رازی بووە بە بڕیاری سڕکردنی ریفراندۆم کە دەبوایە بە ریفراندۆمێکی دیکە سڕبکرایە”.

“تا ئەوکاتەی ئەم جۆرە حکومڕانییە هەبێت دەنگمان بە نەخێر دەبێت”

ئیبراهیم عەباس نوسەر و چالاکوان کە لە کاتی ریفراندۆمدا یەکێک بوو لە ئەندامانی جوڵانەوەی نەخێر لەئێستادا بۆ ریفراندۆم،  سەبارەت بەوەی ئەو کەسانێکی وەک ئەو کەی و لە چ دۆخێکدا ئامادەن بە ریفراندۆم بڵێن “بەڵێ” باسی لەوەکرد: “بە درێژایی ئەو 32 ساڵەی تیایدا ژیاوین، ئێمە هەڵوێستی نیشتمانیمان نەبینیوە، بەئاراستەی ئەوەی بڵێین ئەمە هەڵوێستی نیشتمانییە، ئەوەی بینیومانە هەمووی شەڕی ئایدۆلۆژیا و شەڕی حزبی و بنەماڵەیە، تا ئەم ئەقڵیەتە لە کوردستان هەبێت هەرگیز دەنگی خۆمی بە بەڵێ پێنادەم. چونکە کاتێک مرۆڤێک بە دوای ئایدۆلۆژیا و دەستکەوتی کەسی و بنەماڵەییدا دەگەڕێت ناتوانێت لە پێناو بەرژەوەندی نەتەوەییدا هەوڵ بدات، بۆیە لەبەر ئەوە تا ئەو کاتە و تا ئەوکاتەی ئەم جۆرە حکومڕانییە هەبێت دەنگمان بە نەخێر دەبێت”.

تەئکیدیشی کردەوە، “بە درێژایی حکومڕانی کوردی هیچ ئاوێتەبوون و یەکگرتنێک لەنێوان بەرژەونەدی خەڵک و ئەدای دەسەڵات نابینیت، بۆیە زەحمەتە باوەڕ بەوە بکەیت کە پرسێکت هەبێت بە ناوی پرسی نیشتمانی، پرسی نیشتمانیم نەبینیوە و نابینم، کە ببم بە زوڕناژەن و بڵێم ئەمە پرسی نیشتمانیە، بۆیە من لەگەڵیدا نەبووم، لەبەر ئەوەی لەناخی دەسەڵاتدا پرسی نیشتمانی نەبووە و ئەوەی هەبووە بابەتی حزبی و ئایدۆلۆژی و بنەماڵەییە”.

دەربارەی هەڵوێستی ئەو وڵاتانەی کە ئەو کات هانی هەرێمیان دەدا کە کاتە گونجاو نییە و پاشگەزبێتەوە لە ریفراندۆم، بۆچی ئێستا لەم دۆخە ناهاوسەنگەی پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغدا نایەنە سەرخەت، مەشخەڵ کەوڵۆسی وتی: “دووبابەت هەیە، یەکیان بونیان و پێکهاتە نێودەوڵەتیە، ئەویتریشیان بەرژەوەندی دەوڵەتانە، ئەمریکیەکان پێان خۆشنییە تا سەد ساڵی تریش چوارچێوە و ستراکچەری نێودەوڵەتی بگۆڕدرێت، بەرژەوەندی ئەو لەوەدایە کە داوای دەوڵەت نەکەیت، هەر وڵاتێک سەروەری هەبێت تەنیا حیساب بۆبەرژەوەندی خۆی دەکات، بەرژەوەندی گەلان و نەتەوەکان لەبەرچاو ناگرێت، دەبێت ئێمەش فێربین حیساب بۆ بەرژەوەندی خۆمان بکەین، ئەبێت کاربکەین بۆ ئەوەی بزانین بەرژەوەندی خۆمان چییە و چۆن بەرژەوەندی بۆ زلهێزەکان دروست بکەین. دەبێت ئێمە کارێک بکەین کە وڵاتانی وەک ئەمریکا یان چین یان وڵاتانی دیکە بۆ نمونە تورکیا لە راگەیاندنی سەربەخۆیی ئێمە بەرژەوەندی خۆیان ببینن، چونکە ئەگەر چاوەڕێ بێین وڵاتان ئەمریکا یان عێراق بێن و بڵێن کاتی ریفراندۆمە هەرگیز ئەوە روونادات”.

ئەو لایەنگرەی ریفراندۆم ئاماژەی بەوەشکرد، “دەبێت کوردیش وەک جووەکان کە چۆن بەریتانیایان قایل کرد بەوەی دروستبوونی قەراکەیان لەبەرژەوەندی بەریتانیایە و گەیشتنە ئەنجام، کەواتە کەموکورتی ئێمە لەوەدانییە کە داوای سەربەخۆییمان کرد، کەموکوڕیمان لەوەدایە کە نەمانتوانی بەرژەوەندی بۆ ئەوان دروست بکەین. ئەگەر ئێستاش کە لە دۆخی لاوازیداین بتوانین بەرژەوندی بۆ وڵاتانی زلهێز دروست بکەین، یان یەک وڵاتی زلهێز رازی بکەین و بڕوای هەبێت کە ئەگەر ئێمە سەربەخۆ بین لە بەرژەوەندی ئەودایە، ئەوکاتە هاوکاریمان دەکەن”.

“ئێستا وامان لێهاتووە بەس داوای مووچە دەکەین، ئەمەش سروشتیە”

لەوەڵامی ئەوەی، کە ئایا گەشبینە بەوەی کورد بگاتە ئەو ئاستەی بەرژەوەندی بۆ وڵاتان دروست بکات، مەشخەڵ کەوڵۆسی وتی، “وەک توێژەرێک گەشبینم بەوەی وشیاری کورد تەکانێکی داوە، زۆر گرنگە کە منداڵێک بچێتە قۆناغێکی گەشەوە کە بزانێت منافەکەی چییە. تائێستا عێراق وەک ژێر دەستەیەک سەیری کوردی کردووە، نەترساوە لە داخوازییەکانی کورد، چونکە داخوازییەکانی تەنیا مووچە بووە، یاخود بابەتی کولتوری و رۆشنبیری بووە، بەڵام ئێستا داوای دەوڵەتت کردووە، بۆیە بە قەبارەی ئەو هەڕەشەیە ئەو لێتدەدات، بە قەبارەی گەورەبوونی داواکارییەکی کورد، سەرکوتی دەکات بۆ ئەوەی بیگەڕێنێتەوە بۆ دواوە، ئێستا وامان لێهاتووە بەس داوای مووچە دەکەین، ئەمەش سروشتیە، چونکە لێکەوتەی گەورەبوونی داواکارییەکانە، کە داواکاریت زیاتر بوو دەبێت باجی زیاتر بدەیت، زۆر سروشتیە کە ئەگەر بشتخنکێنێت و دوو ساڵی تر مووچە نەنێرێت لەبەر ئەوەی ئەو دەیەوێت تۆ سەرکوت بیت و جارێکی دیکە بیر لەوە نەکەیتەوە کە داوای دەوڵەت بکەیت”. ” “بۆیە گەشبینم بەوە کە کورد ئەو هەنگاوەی ناوە، بەڵام ئێستا دەبێت لە سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی بپرسین کە ئەمریکا هاتووە و دوو داواکاری لەوان هەیە یەکەمیان یەکخستنی هێزەکانی پێشمەرگە و ئەوەی دیکەشیان پرسی هەڵبژاردن. یەکێتی و پارتی دەبێت لەم کۆدە تێبگەن دەبێت دەستبەجێ هێزی پێشمەرگە یەکبجەن و دوای ئەوەش هەڵبژاردن بکرێت بۆ نوێکردنەوەی شەرعیەتی دامودەزگاکان”.

“زۆر گەشبینم کە جارێکی دیکە کارتی کوردی بەهێزتر دەبێت لە عێراق”

رونیشی کردەوە، کە “کۆمەڵێک رووداوی جیۆسیاسی بەم نزیکانە دێنە ئاراوە کە کورد ئێستا هەستی پێناکات بۆیە دەبێت هێزی پێشمەرگە یەکبخرێت، هەر ئەو هاوپەیمانانەی بە ئێمەیان دەوت ریفراندۆم مەکەن، ئێستا پێمان دەڵێن کە هێزی پێشمەرگە یەکبخەن و دەبێت تا مانگی دوانزە ئەوە بکرێت. هەرکات ئەوە کرا زۆر گەشبینم کە جارێکی دیکە کارتی کوردی بەهێزتر دەبێت لە عێراق، بەڵام ئەگەر ئەمە نەکرێت ئەمریکیەکان پشتی کورد بەردەدەن”.

“بافڵ تاڵەبانی نەیهێشت غازەکەش وەک نەوتەکە رادەستی تورکیا بکەن”

دەربارەی بەوەی هەندێک پێیان وایە تورکیا رۆڵی هەبووە لە هاندانی پارتی و حکومەتی هەرێم بۆ ریفراندۆم و ئەوەشی کە دواتر تورکیا زۆر بە توندی دژی وەستایەوە، ئیبراهیم عەباس وتی، “من هەرگیز پێموانەبووە کە تورکیا لە پشت ریفراندۆمەوە بێت، بەڵام پێموایە پرس بە تورکیا کراوە، پێی وتراوە کە بۆ سەربەخۆیی نییە وەک ئەوەی کاک مەسعود باسی دەکرد، بەڵکوو باسیان لەوەکردووە کە ریفراندۆم دەکەین کە کارتێکی بەهێز بەدەستمانەوە بێت بەرامبەر بە عێراق، وەک ئەوەی بە ئەمریکیەکانیان دەگوت، تورکیا رەنگە رەزامەند نەبووبێت، بەڵام پێیان وتووە، رەنگە دژیش نەبووبێت، بەڵام بە هۆی گرێبەستی 50 ساڵەوە کە رادەستکردنی سیاسی هەرێمی کوردستان بوو بە تورکیا نەک هەر رادەستکردنی ئابووری هەرێم بە ئەنقەرە، واتە هەر رادەستکردنی نەوت نەبوو، کە دواتریش ویستیان غازەکەشی رادەست بکەن، بەڵام بافڵ جەلال تاڵەبانی رێگری لەوە کرد، بۆیە کە پرس بە تورکیا کراوە، بەو مانایە نییە کە رازی بووبێت، بەڵکوو دژیشی وەستایەوە، بەڵام بەڵگەش لەسەر ئەوەی کە تورکیا ئاگادار بووە و قسەی لەگەڵ کراوە، ئەوەیە کە دوای ریفراندۆم، تورکیا دەروازە سنووریەکانی لەگەڵ هەرێم دانەخست”.

“ریفراندۆم کارتێک بوو کە لەپێناو بەرژەوەندی حزبێک و بنەماڵەیەک”

لە کۆتایی گفتوگۆکەدا ئیبراهیم عەباس بەم جۆرە ریفراندۆمی پێناسەکرد: ” ریفراندۆم کارتێک بوو کە لەپێناو بەرژەوەندی حزبێک و بنەماڵەیەک بەکارهێنرا و حزبەکانی دیکەش دوای کەوتن”.

“ریفراندۆم ترۆپکی شکۆی نەتەوەیی کوردە”

لای خۆشیەوە مەشخەڵ کەوڵۆسی وتی: ” ریفراندۆم ترۆپکی شکۆی نەتەوەیی کوردە، چونکە بەدرێژایی سەد ساڵی رابردوو کورد داواکاری کولتوری و هاووڵاتیبوونی هەبووە لە دانوستانەکانی لەگەڵ بەغدا، بەڵام بۆیەکەمجار گەلی کورد دەڵێت ئێمە دەوڵەتمان دەوێت.”